چرم ساغری

توضیحات

چرم ساغری [La Peau de chagrin] این رمان کوتاه انوره دو بالزاک (۱۷۹۹-۱۸۵۰)،‌ نویسنده فرانسوی،‌ متعلق به دوره آغاز آفرینندگی ادبی حقیقی اوست. وی یک سال پیش از آن، نخستین «صحنه‌های زندگی خصوصی» را فراهم آورده بود. او با چرم ساغری، که به سال ۱۸۳۱ انتشار یافت، رشته قصه‌هایی را آغاز می‌کرد که بعداً مجموعه کمدی انسانی جایگاه ویژه‌ای به نام «بررسی‌های فلسفی» یافت. مارکی جوانی به نام رافائل دو والانتین، که یتیم و سخت تنگدست مانده است،‌ دستخوش وسوسه اثر بزرگی است که مایه امید و تسلای خاطر اوست: این وسوسه نگارش «نظریه اراده» است که اثری بدیع و مبهم، و مانند خود ماجرای داستان ملهم از مسمریسم و علوم خفیه است. ولی چون از وسعت کار نومید می‌شود می‌خواهد خودکشی کند. در این هنگام با شخصیت عجیب نیمه عتیقه‌فروش و نیمه جادوگری ملاقات می‌کند. این شخص تکه‌ای چرم ساغری به او هدیه می‌کند که دارای قدرت برآوردن کلیه آمال و همه آرزوهای کسی است که آن را در اختیار داشته باشد. منتها در پی هر آرزویی که برآورده می‌شود سطح جرم کاهش می‌یابد و از عمر صاحب خود که تکه چرم نماد آن است می‌کاهد. رافائل سخت توانگر می‌شود، با همه رازها و خوشی‌های زندگی آسوده آشنا می‌گردد، اما یک سال بعد در پی سلسله ماجراهای پرآشوبی درمی‌گذرد. بدین ترتیب، طرح رمان بسیار ساده است،‌ ولی همان سادگی، خود چندان قانع‌کننده نیست. بااین‌همه، بالزاک در این قصه داستان‌پرداز فوق‌العاده‌ای جلوه‌گر می‌شود، او از راز تأثیرگذاری در خواننده آگاه است،‌ می‌تواند او را به چنین داستان دور از حقیقت و حوادث بی‌شماری که مولود آن است دل‌بسته گرداند. چرم ساغری نه واقعاً یک رمان،‌ بلکه حکایتی است نیمه فلسفی، نیمه خیالی و تا حدی یادآور شیوه کار هوفمان است که تأثیر بسیار عظیمی در «بررسی‌های فلسفی» گذاشته است. ولی نظریه بالزاک در سرتاسر کتاب کمی بیش‌ازاندازه واضح و نیز کمی بیش‌ازحد ساده‌لوحانه است. بالزاک به‌گونه‌ای تقدیر و موجبیت مطلق موجود انسانی اعتقاد دارد. وقتی‌که دست این تقدیر را در موجبیت اجتماعی نشان می‌دهد، به عظمتی حقیقی دست می‌یابد، زیرا نظریه‌های او هرقدر محل چون‌وچرا باشد، باز بر پایه بسیار مستحکم مشاهده استوار است. توجه او در این کتاب معطوف به این نکته است که تضاد موجود بین تدبیر و تقدیر انسان را روشن گرداند. اگر انسان مهار کار خود را به دست تقدیر رها کند و به رفاه مادی برسد،‌ چنان‌که قهرمانش رسید، در عوض تقدیر در قلمرو اخلاقی ارمغانی جز مسکنت و دلهره ندارد. پایان اندوه‌بار رافائل این نکته را به‌خوبی روشن می‌سازد. اما در میان آرزوهایی که والانتن در سر می‌پرورد آرزویی هم هست که پیامد شومی ندارد و از عمرش نمی‌کاهد و آن وصال دختر جوانی است به نام پولین. چراکه عشق دوجانبه نیرومندتر از تقدیر است، و پیش از آن‌که آرزوی خود را بر زبان آورد، عشق حاصل بوده است. مدت‌ها بود که پولین هم،‌ بی‌آنکه او بداند، دوستش می‌داشته است.

با همه خصوصیت ساده‌لوحانه، نظریه‌ای که بالزاک در این کتاب مطرح می‌کند، باید پذیرفت که چرم ساغری داستانی است که به طرز ستایش‌انگیزی به پایان می‌رسد و سخت جذاب است. این داستان در شمار شناخته‌ترین و پرخواننده‌ترین آثار بالزاک است. چراکه نویسنده در این اثر، مانند بیشتر آثار خود، می‌تواند واقعیت و خیال را به طرز ستایش‌انگیزی به هم بیامیزد و رغبت و کنجکاوی خواننده را تا پایان برانگیزد. این اثر، که نسبت به داستان «لوئی لامبر» روح و دل‌نشینی کمتری دارد و کمتر از «جستجوی مطلق» شگفت‌انگیز و دلهره‌انگیز است،‌ با دو رمان پیشین یکی از آثار عمده «بررسی‌های فلسفی» است که بالزاک در آن‌ها از واقع‌گرایی دور شده و غالباً با ناشیگری، ولی با برانگیختن شوق و علاقه خواننده، سعی کرده که موضوعات عقیدتی را که اساس اثر اوست روشن گرداند.